کلزا یکی از تامین کننده نیاز غذایی زنبور عسل

کلزا می تواند مقادیر کافی از شهد و گرده را برای زنبورعسل تامین کند که این مقادیر بستگی به دمای هوا متغیر است و با گرم شدن هوا مقدار شهد تولیدی نیز افزایش خواهد یافت.زمان گلدهی کلزا با توجه به مناطق جغرافیایی متفاوت است از اوایل تا اواسط بهار معولا متغییر می باشد. الگوهای آب و هوایی مختلف،باعث تغییر در زمان گلدهی می شود.

وضعیت کلنی های زنبورعسل در زمان اولین معرفی به کلزا،می تواند تاثیر بسیار مهمی بر نوع و نحوه مدیریت کلنی ها و استراتژی های زنبوردار، داشته باشد.اگر کلنی ها هنگام معرفی به کلزا قوی باشند، کلنی به شهد و گرده در دسترس سریع واکنش نشان داده و در صورت گرم بوده هوا ، منطقه پرورش نوازادان سریع گسترش می یاید.

وضعیت کلنی به لحاظ جمعیت در زمان اولین معرفی کلنی ها به کلزا حائز اهمیت است. اگر کلنی های هنگام معرفی به کلزا قوی باشند و جمعیت متراکم باشد، دو مشکل اصلی ممکن است به وجود آید: اولین مشکل برای جمعیت های قوی در کلزا، تمایل زیاد کلنی به بچه دهی است. دومین مشکل، ذخیره عسل در کلنی و کاهش فضای تخم ریزی است.

اما معرفی کلنی های ضعیف به کلزا می تواند مفید باشد، زیرا دسترسی زنبورها در این کلنی های به منابع غنی از شهد و گرده، باعث می شود تا زنبورها برای تولید و پرورش نوزادان و  همچنین گسترش منطقه نوزادان تشویق گردند. اگر کلنی های زمستان سختی را پشت سر گذاسته باشند و با مشکل نوزما نیز مواجه شده باشند، دسترسی به شکوفه های کلزا می تواند به زنبورها کمک کند تا به این مشکلات غلبه کنند، زیرا زنبورها سریع جمعیت را افزایش می دهند و زنبورهای جوان جایگزین زنبورهای پیر می شوند.

اگرچه ممکن است برعکس این موضوع نیز اتفاق رخ دهد، زمانی که زنبورهای کارگر بالغ تحت استرس های شدید هستند مانند: چراگری زیاد برای شهد و گرده، فرآوری و رسیده کردن شهد نارس و تبدیل آن به عسل و تلاش برای گرم کردن منطقه پرورش نوزادان.در این صورت عمر زنبورها کاهش می یابد و جمعیت زنبورهای بالغ کم می شود. مشکلات ذکر شده زمانی تشدید می شود که زنبورها بر روی کلزا با شرایط آب و هوایی نامساعد درگیر شوند و  سطح نوزما نیز افزایش یابد.

نتايج تحقيقات نشان داده است كه گل هاي كلزا در روز، 26 بار توسط زنبورهاي عسل بازديد مي شوند. شروع فعاليت چراگري زنبورعسل در كلزا، ساعت 10 صبح بوده است و اوج فعاليت چراگري زنبورعسل در كلزا ، ظهر و تا ساعت 2 بعد از ظهر بوده است.در مطالعه ديگر مشخص گرديده است كه زنبورعسل در هر سفر چراگري بر روي گل هاي كلزا،175 تا 200 ثانيه زمان صرف مي كند و براي بازديد از هر گل 4.2 تا 4.6 ثانيه زمان صرف مي كند.

گل هاي كلزا حاوي 0.15 تا 0.23 ميلي گرم گرده هستند و وزن پليت هاي گرده جمع شده توسط زنبورهاي عسل4 تا 5 ميلي گرم مي باشد. با توجه به اطلاعات فوق مي توان ميزان گرده جمع آوري شده توسط يك كلني در روز را بر روي كلزا برآورد كرد.هر زنبور چراگر در هر سفر 7 دقيقه زمان صرف مي كند(200 ثانيه براي چراگري و 240 ثانيه در كندو براي تحويل محموله و ..) و اگر مدت چراگري را از 10 تا 2 بعد از ظهر در نظر بگيريم به مدت 4 ساعت، يك زنبور چراگر مي تواند 34 سفر در روز داشته باشد.

اگر كلني حاوي 5000 زنبور چراگر باشد و در هر سفر چراگري زنبورهاي چراگر  4 ميلي گرم گرده جمع آوري كنند و به كندو حمل كنند، تقريبا كلني مي تواند 1.5 پوند ( معادل 680 گرم) گرده در هر روز جمع اوري كند. البته اين برآورده ها تقريبي بوده و بر اساس داده هاي بدست آمده در يك مطالعه بدست آمده است و قطعا در مناطق مختلف جغرافيايي و همچنين در واريته هاي مختلف كلزا مي تواند متفاوت باشد. اگرچه  بر اساس اين اطلاعات مي توان پي به پتانسيل بالاي گياه كلزا در توليد گرده برد و اين يك فرصت براي زنبورداران است تا بتوانند توليد گرده داشته باشند. قبلا در همين كانال در خصوص فوايد گرده كلزا مطلبي منتشر گرديده است.

گرده گل کلزا غنی از اسیدهای آمینه گوگردار است.اسیدهای آمینه اغلب در رژیم های غذایی مدرن کم هستند.گوگرد در این شکل به راحتی جذب می شود.این ماده برای پوست،ناخن،غشاهای مخاطی و برای بینی و گلو اهمیت دارد. این نوع گرده در آزمایشات اثر ضد سرطانی بر روی موش ها داشته است.

يكي از موارد مهم در مديريت كلني هاي زنبورعسل در كلزا ، مديريت توليد عسل است. البته در كشور به دليل كمبود تقاضا براي عسل هاي تك گل مخصوصا كلزا، زنبورداران به دنبال توليد عسل از كلزا نيستند ولي در برخي از كشورها عسل كلزا در سطح انبوه توليد و به بازارهاي هدف صادر مي گردد. مديريت عسل در مزارع كلزا با ساير منابع متفاوت است، زيرا عسل بدست آمده از كلزا سريع كريستاله (رس) مي شود.البته در برخي واريته هاي كلزا، عسل توليدي تمايل كمتري به كريستاله شدن دارد.

تحقيقات مختلفي در خصوص ميزان شهد توليدي در گل هاي كلزا صورت گرفته است. البته مقدار شهد توليدي كلزا در واريته هاي مختلف و در مناطق مختلف جغرافيايي و تحت تاثير شرايط دمايي محيط، متفاوت مي باشد. در يكي از تحقيق ها مقدار شهد توليدي توسط گل كلزا0.28 ميلي گرم شهد با غلظت 40درصد قند، در هر گل در هر روز بدست آمده است كه  در هر acre( معادل 4000متر مربع ) 8.6 پوند ( معادل 3.8 كيلوگرم ) شهد توليد مي شود. در واريته ديگري مقدار شهدتوليدي در هر گل در هر روز 0.45ميلي گرم برآورد شده است كه در هر acre ( معادل 4000 مترمربع ) 33 تا 47 پوند ( معادل 15 تا 21 كيلوگرم ) شهد توليد مي شود.

مديريت توليد عسل در كلزا بسيار مهم است. در گياهاني مثل كلزا به دليل دفعي بودن توليد شهد، در بازه زماني خاص حجم زيادي از شهد وارد كندو خواهد شد، كه اين امر در صورت عدم مديريت صحيح ،مخصوصا در كلني هاي قوي، مي تواند باعث كاهش تخم ريزي و آسيب به كلني گردد. زيرا زنبورعسل در چنين مواقعي نسبت به جمع آوري و ذخيره شهد بسيار حريص مي گردد و سعي مي كند تمامي سلول هاي خالي شان را با شهد پر كند و به همين خاطر مانع گسترش تخم ريزي ملكه شده و در آينده كلني با كاهش جمعيت مواجه مي گردد.

براي جلوگيري از بوجود آمدن اين حالت در كلني زنبوردار بايد فضاي كافي در اختيار زنبور و كلني قرار دهد. براي اين كار لازم است زنبوردار از قبل فضاي لازم را از طريق پوكه يا برگه موم آج دار تامين كند تا در زمان مناسب و بر اساس شرايط محيطي در اختيار كلني قرار دهد. در زمان فعاليت زنبورعسل بر كلزا، در صورت فراهم بودن شرايط دمايي مناسب، به دليل تامين بودن منابع خوب شهد و گرده، زنبورعسل توانايي خوبي در توليد موم و شان بافي دارد و اين يكي از فرصت هاي خوب براي توليد موم توسط زنبورداران است.علاوه بر توليد موم با اين كار فضاي مورد نياز زنبورعسل براي تخم ريزي و ذخيره شهد فراهم شده و همانطور كه در آينده اشاره خواهد شد يكي از راههاي كنترل بچه دهي زنبور، در كلزا است.

با توجه به تمايل بالاي عسل كلزا به كريستاله شدن، لازم زنبورداران قاب هاي پر شده از عسل را در اولين فرصت از كلني خارج و ترجيحاً، در ظرف مدت كمتر از 24 ساعت، نسبت به اكستركت كردن قاب هاي عسل اقدام نمايند تا مانع رس كردن عسل كلزا در قاب ها شوند.قاب هاي عسل كلزا تا زمان خارج كردن عسل، بايد در اتاق نسبتا گرم نگهداري شوند تا فرآيند كريستاله شدن به تاخير افتد.لازم به ذكر است در صورت خارج كردن عسل كلزا از قاب ها، نبايد عسل را در اكستراكتور و صافي نگه داشت و بعد از طي فرآيندهاي لازم ، سريعا در ظروف مناسب بسته بندي گردد.

يكي از مشكلات زنبورداران در هنگام فعاليت زنبورعسل بر روي كلزا، مشكل بچه دهي كلني هاي است. اين مشكل در كلني هاي قوي بيشتر بوجود ميايد. دسترسي زنبور به منابع غذايي در كلزا و تركيب آن با آب و هواي مناسب در اوايل بهار، باعث تحريك كلني به بچه دهي مي شود.اما زنبورداران با انجام برخي از فعاليت ها مي توانند مشكل بچه دهي را كنترل كنند و  بيشترين استفاده را از كلزا داشته باشند.

اين فعاليت ها شامل موارد زير است :

1- خارج كردن قاب هاي عسل رسيده و سرپوشيده و اكسترك كردن آن.
2- جابجايي نوزادان به منظور كاهش تراكم و ازدحام، اين كار به دو صورت امكان پذير است. اول از طريق جابجايي قاب هاي نوزادان به كلني هاي ضعيف و دوم افزايش طبقه به كلني.
3- اضافه كردن برگه موم آج شده  يا پوكه به منطقه نوزادان. انجام اين كار بسيار مهم است زيرا افراط در اضافه كردن قاب ها در زماني كه هنوز دماي هوا مناسب نشده است باعث جلوگيري از توسعه فضاي نوزادان و سرما خوردگي نوزادان مي شود. اين كار بايد در كلني هاي قوي صورت پذيرد و فضاي مورد نياز به صورت هفتگي بررسي گردد.
4- به خاطر داشته باشيد كه كلني هايي كه ملكه قديمي دارند تمايل بيشتري به بچه دهي دارند. براي تعويض ملكه كلني هاي خود برنامه داشته باشيد.استفاده از ملكه هاي جوان به منظور تعويض ملكه هاي قديمي در بهار يا پاييز به رفع اين مشكل كمك خواهد كرد.
5- اين نكته بسيار ضروري است چنانچه كنترل بچه دهي در هنگام فعاليت زنبور بروي كلزا سخت شد ، بايد كلني هاي زنبورعسل را از كلزا منتقل و به مكان ديگري برد تا دسترسي زنبور به منابع غذايي محدود شود و تحريك به بچه دهي كاهش يابد.

شكوفه هاي كلزا مقادير فراوان گرده زرد رنگ توليد مي كنند كه براي زنبورهاي عسل چراگر، بسيار جذاب هستند.همانطور كه مي دانيم گرده هاي گل با سطوح پروتئين خام كمتر از 20 درصد نمي توانند نيازهاي كلني براي رشد،توليد عسل و توليد موم را فراهم كنند و زنبور عسل براي رفع اين نيازها به گرده گل با 25 تا 30 درصد پروتئين خام با ساختار مناسب اسيدهاي آمينه دسترسي داشته باشد.

گرده كلزا در مناطق و منابع مختلف مورد آزمايش قرار گرفته و اعداد مختلفي براي درصد پروتئين آن عنوان شده است.عموما  گرده كلزا بين 22 تا 27 درصد پروتئين خام دارد. و درصد ليپيد(چربي) آن هم 7 درصد است كه نسبت به ساير گرده ها بالاتر است.اين ليپيدها هم براي زنبور ارزش تغذيه اي دارد و هم باعث افزايش خاصيت جذب كنندگي زنبورهاي چراگر به گل هاي كلزا مي شود.زنبوردران مي توانند با نصب تله گرده در زمان فعاليت زنبورعسل بر روي كلزا، مقادير قابل توجهي گرده جمع اوري كنند. گرده هاي جمع شده در تله را مي توان ذخيره نمود تا در فرصت مناسب و نياز زنبور در اختيار آن قرار داد. همچنين مشخص شده تله گذاري گرده بر روي كلني هاي قوي در كلزا، مي تواند به كنترل بچه دهي كمك كند.

✍️ مهندس اسماعیل غفوری